Medine’nin civarında Kuba halkının bulunduğu mahalle, Amr b.
Avf oğullarının mahallesi, İtban b. Malik’in bulunduğu mahalle, Umm Haram bt.
Milhan ve Ubade b. Samit radiyallahu anhum’un yaşadıkları mahalle gibi avâlî
denilen, Medine’den uzaklıkları 2 ilâ 8 km. arasında değişen bölgeler
vardı.
Kuba mescidi Medine’den yaklaşık 2 mil/3.5 km. civarında bir
uzaklıktaydı.
İbn Ömer radiyallahu anhuma her cumartesi Kuba mescidine
gider, orada iki rekât namaz kılar, Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in
de gerek binekli olarak, gerek yaya olarak cumartesi günleri bu mescide gelip
iki rekât namaz kıldığını söylerdi. (Buhârî (1194)
Her ne kadar bazı alimler, Kuba’ya giden Medine’li sahabelerin
orada seferi olmadıklarını iddia etse de, Rasûlullah sallallahu aleyhi ve
sellem’in veya ashabının Kuba mescidinde namazı tam kıldığına dair hiçbir
rivayet sabit olmamıştır.
İki husus az önce geçen iddiayı çürütmektedir:
Birincisi, Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’in 2 mil mesafede bulunan
Kuba’ya her cumartesi gittiğini nakleden ve Rasûlullah sallallahu aleyhi ve
sellem’in sünnetine harfiyyen ittiba konusunda oldukça hırslı olan İbn Ömer radiyallahu
anhuma, bir millik bir mesafede dahi namazı kısaltma görüşündedir.
İkincisi,
Mekke halkının Mina’da namazı kısalttıkları sabit olmuştur. Mina, Mekke’nin
mahallelerinden biridir ve Mekke’ye Medine ile Kuba mescidi arasındaki
mesafeden daha yakın bir mesafededir.
Söz konusu iddia sahiplerinin böyle bir iddia ortaya atmasına sebep olan
unsur ise muhtemelen, üç mescid dışında bir yer için binekler yüklenip
yolculuğa çıkılmaz hadisidir. Şayet sebep bu ise, buna yine iki açıdan cevap
verilir:
Birincisi; bu hadis “üç mescid dışında bir yere sefere
çıkılmaz” demiyor, “bineklere yük bağlanmaz” diyor. Yolculuk yasağı mutlak
sefer hakkında değil, uzun yolculuklar hakkındadır.
İkincisi; şayet mutlak olarak her yolculuğun yasaklandığı
takdir edilirse, Kuba mescidinin de bu üç mescide eklenecek dördüncü bir mescid
olduğuna yorumlanır. Zira Kuba’da kılınacak iki rekâtlık namazın umre gibi
olduğu hadiste sabit olmuştur. Abdurrazzak’ın rivayetine göre Mucemmi b. Cariye
radiyallahu anh, Ömer radiyallahu anh’ın:
“Şayet kuba mescidi ancak develere binilip gidilebilecek bir
uzaklıkta olsaydı bile yine oraya gider namaz kılardık” dediğini rivayet
etmiştir.
Yine Sa’d radiyallahu anh: “Kuba’da namaz kılmak benim için,
Mescidu’l-Aksa’da namaz kılmaktan daha sevimlidir” demiştir.
Tirmizî rahimehullah Sunen’inde (no:501) Suveyr’in Kuba
halkından bir adamdan, onun da sahabeden biri olan babasından diyerek rivayet
ettiği hadiste: “Nebî sallallahu aleyhi ve sellem bize Cuma namazına Kuba’dan
gelip katılmamızı emretti” demiştir.”
Sonra Tirmizî rivayetin ardından: “Bu konuda Nebî sallallahu
aleyhi ve sellem’den sabit olan bir şey yoktur” demiştir. El-Elbani de hadisin
isnadının zayıf olduğunu belirtmiştir. Zira hem Suveyr adlı ravi zayıftır,
Rafizidir, hem de ismi belirtilmeyen mübhem bir ravisi vardır. Zayıflık şiddetli
olduğundan şahit ve mutabaat ile kuvvetlenmesi de söz konusu değildir.
İbn Mace rahimehullah Sunen’inde (1124) ve İbn Huzeyme Sahih’inde
(1860); Abdullah b. Ömer el-Ömerî – Nafi - İbn Ömer radiyallahu anhuma
isnadıyla rivayet ediyorlar:
“Kuba halkı Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem’le
beraber Cuma namazına, Kuba’dan gelerek katılıyorlardı”
Busayri, İbn Mace Zevaid’inde: “Abdullah b. Ömer el-Ömerî
sebebiyle zayıftır dedi. El-Elbani de zayıf olduğunu söyledi.
El-Ömerî Muslim’in ricalinden olsa da hafızası zayıf bir
ravidir. Bununla beraber bu isnad, yukarıda zikredilen rivayetten kuvvetlidir. Şahit
ve mutabaata elverişlidir. Bu rivayette Rasûlullah
sallallahu aleyhi ve sellem’in Kuba halkına Cuma namazı için gelmelerine dair
bir emri de söz konusu edilmemiştir.
Bu durum Kuba halkının tercihine bağlıdır,
Cuma namazı için Medine’ye diyelen gelir, dileyen de gelmez.
Bunun şahidi, Aişe radiyallahu anha’nın şu sözüdür: “İnsanlar
Avali’deki evlerinden Cuma namazına nöbetleşe olarak sırayla geliyorlardı. Kaba
yün kumaşlar içinde geliyor, toza bulanıyor ve kendilerinden koku çıkıyordu. Rasûlullah
sallallahu aleyhi ve sellem benim yanımda iken kendisine onlardan biri
geldiğinde Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki:
“Keşke şu gününüz (Cuma) için temizlenseniz!” Bunu Muslim
(847) ve Buhârî (902) rivayet etmişlerdir.
Bütün bunlardan sonra konuyu şöyle özetleyebiliriz:
1- Zilhuleyfe halkı, Kuba halkı gibi Medine’ye bağlı
mahallelerde yaşayanlar Medine’ye geldiklerinde veya Mina halkı gibi Mekke’ye
bağlı mahallelerde yaşayanlar Mekke’ye geldiklerinde seferî olurlar. Bunun aksi
için de aynı durum söz konusudur. Yani Mekke’li olan Mina’ya gittiğinde seferi
olur. Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem ve ashabı zamanında durum böyle
idi.
Bu asırdaki re’y ehlinin çıkıp da: “Zilhuleyfe artık Medine’ye
dâhil oldu” veya “Mina artık Mekke’ye dâhil oldu” diyerek buralardaki seferilik
ahkâmını iptal eden yeni yorumlar getirmeleri, sünneti iptal edip yerine kendi
re’ylerini insanlara din kılmaları kabul edilemez. Zira dinin tamamlandığını
bildiren ayet (Maide 3) indiğinde Mekke’liler Mina’da, Medine’liler Zilhuleyfe’de
ve Kuba’da seferîlik hükmüne tâbi idiler.
İbn Abbas radiyallahu anhuma’dan: “Nebî
sallallahu aleyhi ve sellem âlemlerin rabbi dışında hiçbir şeyden korkmadığı
halde Medine’den çıkar ve dönünceye kadar namazları iki rekât kılardı.” Bu hadis
Buhârî ve Muslim’in şartlarına göredir. Tirmizî (547) Nesâî (1435)
Taberî Tehzibu’l-Asar (455) el-Elbani İrvâu’l-Galil (3/6)
* İmam Ebu’l-Abbas es-Serrac rahimehullah’ın
sahih isnadla rivayetinde Said b. Şufey el-Hadramî rahimehullah dedi ki:
“İbn Abbas radiyallahu anhuma’ya yolculuktaki
namazı sormaya başladılar. O da şöyle dedi:
“Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem
ailesinin yanından çıktığı zaman dönünceye kadar iki rekatten fazla kılmazdı.”
İsnadı sahihtir. Ebu’l-Abbas es-Serrac Musned (1420)
Tayalisi (2737) Ahmed (1/285) Taberânî (12/143) Ebû Nuaym Hilyetu'l-Evliyâ
(7/188)
2- Bir şehrin mahallelerinden birinde olan kişi, mahallesinin
son evi sayılan evden itibaren sefer mesafesi kadar (yani 1 mil/1.8 km. kadar)
uzaklıkta olan başka bir mahalleye Cuma namazı kılmak için dilerse gider,
dilerse de kendi mahallesindeki mescidde Cuma namazı kılar. Yukarıda geçen Aişe
radiyallahu anh hadisi bunun delilidir. Şayet Avali’dekiler yani civar mahallelerdekiler
mukim olsaydılar sırayla nöbetleşe değil, her Cuma Medine’ye gelip Cuma namazına
iştirak etmeleri gerekirdi.
Humeyd et-Tavîl
rahimehullah dedi ki: “Enes radiyallahu anh (Basra’ya iki fersah uzaklıkta
bulunan) kasrında olduğu zaman Cuma namazını bazen kılar, bazen kılmazdı.” Bu
eser Buhârî ve Muslim’in şartlarına göredir. Musedded b. Muserhed’in
Musned’inden naklen: İbn Hacer, Metalibu’l-Aliye (679) Buhârî (muallak olarak;
Fethu’l-Bari 2/385)
Hasen el-Basrî
rahimehullah’dan: “Abdurrahman b. Semûre radıyallahu anh Kabil’de bir veya iki
kış geçirdi, namazları kısalttı, Cuma namazlarına da katılmadı.” Bu eser Buhârî ve Muslim’in şartlarına
göredir. İbnu’l-Munzir el-Evsat (2289) İbn Ebî Şeybe (2/208) Abdurrazzâk
(2/536)
3- Seferî olmak için, yerleşim
yeri olan köy, şehir veya mahalle hududunun son evinden itibaren en az bir mil
uzağa gitmeyi niyet etmiş olmak gerekir. Nitekim Rasûlullah sallallahu aleyhi
ve sellem ve ashabının Medine’den bir mil uzakta bulunan Baki’de seferi
olmadıkları sabit olmuştur. Asr-ı saadete şahit olan sahabeden seferilik mesafesi
olarak en kısa mesafe uygulaması 1 mil şeklinde gelmiştir.
Cebele b. Suhaym
rahimehullah dedi ki: “İbn Ömer radiyallahu anhuma’nın şöyle dediğini işittim:
“Bir millik (1848 metrelik)
mesafeye gitsem bile namazı kısaltırım.” Bu eser Buhârî ve Muslim’in şartlarına
göredir. İbn Hazm el-Muhalla (5/8) el-Elbânî, İrvau’l-Galil (3/18)
es-Sahîhâ (1/259)
Buna göre kişi mahallesinin
hududunu geçtiğinde 1 mil veya daha fazla bir mesafe gitmek gibi bir niyeti
yoksa, mahalle hududundan sonra 1 millik alan içerisinde seferi olmaz, şayet daha
fazla gitmek niyetiyle çıkmışsa, mahalle hududunu geçtiği andan itibaren seferî
olur. Yolculuk dönüşünde de, mahalle hududuna girmesi ile seferîliği biter.
4- Kişinin sırf namazı
kısaltmak için kısa bir yolculuğa çıkması caizdir.
Cubeyr b. Nufeyr rahimehullah dedi ki: “Şurahbil
b. es-Semt radiyallahu anh Ömer radiyallahu anh ile beraber Zi’l-Huleyfe’ye
gitti ve namazı iki rekât olarak kıldı. Şurahbil radiyallahu anh bunun sebebini
Ömer radiyallahu anh’e sorunca dedi ki:
“Ben ancak Rasûlullah sallallahu aleyhi ve
sellem’in yaptığı şeyi yaptım.” Bu hadis Muslim’in şartına göredir. Ebu’l-Abbas
es-Serrac Musned (1419) Buhârî Tarihu’l-Kebir (4/249) Ahmed (1/30) Nesâî (1437)
Ebu Ahmed el-Hâkim el-Esami ve’l-Kuna (5/137) İbnu’l-Ca’d Musned (1703) İbn
Asakir Tarih (22/456)
Sahabe Zi’l-Huleyfe’nin Medine’ye
yaklaşık 6 mil/11 km uzaklıkta olduğunu zikretmektedir.
5- Bu tespitlere göre erkeğin veya kadının tek başına yolculuk etmesi
hakkındaki yasak için yukarıda geçen açıklamalar geçerlidir.
Bir erkek, tek başına veya iki kişi olarak, mahalle hududundan itibaren
en az bir millik mesafeye gitmek için, ıssız bir yola çıkarak yolculuk edemez,
ederse mekruhtur. Bunun haram değil de mekruh olmasının sebebi, bu konudaki
yasağın illete bağlanmış olmasıdır.
Kadın ise, söz konusu mesafeyi yanında mahremi olan bir erkek olmadan
çıkamaz. Bu kendisine haramdır. Zira bu konuda yasaklayıcı hadis: “…helal değildir”
lafzıyla da gelmiştir.
Yine kadını mahremi olan erkek sefer mesafesinde olan akrabalarının
yanına götürür de bırakırsa, kadının gittiği yerde başka mahremleri
bulunuyorsa, mahremlerinin mukimlik hududları içerisinde mahremsiz hareket
edebilir. Şayet götürüldüğü yerde mahremi olan erkek akrabaları yoksa, zaruret
söz konusu olmadıkça evden çıkmamalıdır.
6- Bu sefer hükümleri Ramazan orucu hakkında da aynı şekildedir. Mahalle
hududundan sonra en az 1 mil yolculuk etmek niyetinde olan kişi dilerse oruç
tutmayıp, sonra kaza eder.
Allah en iyi bilendir.
